Zaburzenia psychosomatyczne – jakie są, objawy, co robić?

Pogorszenie samopoczucia, bóle w różnych częściach ciała, które nie mają konkretnej przyczyny, uczucie zmęczenia, niepokoju, drżące dłonie i serce, które kołacze w piersi tak, jakby miało się z niej zaraz wyrwać. To opis dolegliwości towarzyszących osobom cierpiącym na choroby psychosomatyczne – takie, które mają swoje podłoże w psychice, jednak dają objawy cielesne. Jak je rozpoznać? Jak sobie z nimi radzić? I wreszcie – czy da się wyleczyć bóle somatyczne?

Spis treści:

Choroby psychosomatyczne – czym są?

Skąd się biorą zaburzenia psychosomatyczne?

Objawy somatyczne

Zaburzenia psychosomatyczne – jak je wyleczyć?

Zaburzenia psychosomatyczne – leczenie psychologiczne

Gdy ból pojawia się w którymś obszarze ciała, to dąży się do jego zlokalizowania. Oprócz tego, gdzie boli, ważne jest też to, co spowodowało daną dolegliwość. Czy jest to kontuzja, stan zapalny, dawny uraz, a może rozwijająca się podstępnie choroba? Wizyty u specjalistów, badania… Jeśli okazuje się, że wyniki są książkowe, a lekarz nie ma żadnych zastrzeżeń do kondycji pacjenta, powstaje pytanie: „Co mi dolega?”. Na tym etapie warto wziąć pod uwagę, że przyczyna bólu nie leży w ciele, lecz w psychice. Czy to w ogóle jest możliwe? Okazuje się, że tak i nosi nazwę choroby psychosomatycznej.

Z tego artykułu dowiesz się:

• czym są choroby psychosomatyczne,
• skąd się biorą bóle psychosomatyczne,
• jakie są objawy zaburzeń psychosomatycznych.

Choroby psychosomatyczne są bardzo dokuczliwe. Mogą znacznie utrudnić człowiekowi normalne funkcjonowanie, a także prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia, np. do depresji. Wiedząc o tym, nie warto ignorować niepokojących symptomów, lecz zmierzyć się z nimi – samodzielnie i przy pomocy psychologa.

Choroby psychosomatyczne – czym są?

Warto zacząć od wyjaśnienia, czym właściwie są choroby psychosomatyczne. O ich występowaniu można mówić tylko wtedy, gdy zostaną spełnione wymogi zdefiniowanie w Międzynarodowej Kwalifikacji Chorób (choroby psychosomatyczne są od dawna rozpoznawane, leczone i traktowane w kategorii oficjalnych zaburzeń).

Aby można było podejrzewać występowanie choroby psychosomatycznej u pacjenta i rozszerzyć diagnostykę w tym kierunku, trzeba zaobserwować:

• ciągłe, powtarzające się skargi na dolegliwości typowo fizyczne – bóle głowy, uczucie swędzenia, mdłości, bóle brzucha,
• nadmierna koncentracja pacjenta na swoim stanie zdrowia – doszukiwanie się nieprawidłowości, problemów zdrowotnych, interpretowanie każdego, nawet najmniejszego symptomu jako zwiastuna choroby,
• rozchwianie emocjonalne spowodowane przesadną troską o swój stan zdrowia – chęć ciągłego badania się, odwiedzania specjalistów – irytacja spowodowana tym, że ich diagnozy nie wykazują żadnych konkretnych chorób.

Zaburzenia psychosomatyczne nieco częściej dotykają kobiet niż mężczyzn. Szacuje się, że dotyczą nawet 2% populacji, jednak trudno to dokładnie określić, bo nie każdy chory podejmuje się leczenia. Często też, zanim zostanie postawiona diagnoza psychologiczna, mija sporo czasu – trzeba bowiem faktycznie wykluczyć występowanie chorób, które mogą objawiać się bólami różnych części ciała.

Objawy bólowe najczęściej dotyczą:

• układu trawiennego,
• układu sercowo-naczyniowego,
• układu oddechowego.

Skąd się biorą zaburzenia psychosomatyczne?

Jak to się dzieje, że jedni są bardziej narażeni na występowanie zaburzeń psychosomatycznych od innych? Przyczyn tego stanu jest kilka, a zalicza się do nich:

• czynniki biologiczne – zaburzenia w prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego,
• skłonności rodzinne – większe prawdopodobieństwo, że dziecko odziedziczy zaburzenia np. po rodzicach,
• wysoki poziom stresu,
• próba samoobrony – koncentracja na bólu jest formą walki z podświadomym lękiem, konfliktem, sytuacją stresową.

W kontekście choroby dużo mówi się o powiązaniach przewlekłego stresu i choroby wieńcowej. Osoby, które są nerwowe, wybuchowe, mają skłonności do rywalizacji, są bardziej podatne na stres wywołujący np. chorobę wieńcową. Okazuje się, że nawet bardziej od palaczy, osób starszych i mających wysoki poziom cholesterolu.

Objawy somatyczne

Rozpoznanie zaburzeń psychosomatycznych bywa długie i skomplikowane. Proces jest dość złożony, bo w pierwszej kolejności wymaga wykluczenia faktycznej choroby, która mogłaby się objawiać bólem brzucha, głowy czy kołataniem serca.

W sytuacji, gdy inne zaburzenia zostały wykluczone i możliwości diagnostyczne znacznie się uszczupliły, warto sięgnąć nieco dalej. Pomocne mogą się okazać konsultacje z psychologiem, podczas których chory sam lub przy wsparciu członków rodziny, opisze towarzyszące mu objawy.

Zawroty głowy

Zawroty głowy, które się powtarzają i utrzymują, zawsze są powodem do niepokoju. U osób, które mają zaburzenia psychosomatyczne problem ten może się pojawiać częściej, jako pochodna stresu czy życia w ciągłym napięciu. To także naturalna reakcja na obawy związane z tym, że możesz być chory. Gdy sobie to uświadamiasz, to przeżywasz skrajne emocje – rozpacz, strach. To właśnie one wywołują objawy somatyczne, które zdają się niejako potwierdzeniem Twojej tezy. I koło się zamyka.

Przyczyną zawrotów głowy jest zatem stres i zmęczenie. Dolegliwość może wywoływać brak snu – bezsenność to częsta reakcja organizmu na problemy i zmartwienia, które towarzyszą osobom mającym dolegliwości psychosomatyczne. Warto pamiętać o mniej typowych przyczynach jak choćby głód czy odwodnienie. One też wywołują zawroty głowy, bóle i migreny.

Uderzenia gorąca

Uderzenia gorąca są najczęściej kojarzone z kobiecymi menopauzami. Jednak, czy wiesz, że mogą być też wywoływane przez nadmierne emocje, silną, trwającą długo złość, niezdrowe pobudzenie? To jeden z częstych objawów rozpoznawanych w diagnozowaniu i leczeniu chorób z dziedziny psychosomatyki. Nadciśnienie tętnicze, ciąża, nadczynność tarczycy, gruźlica, nowotwór – jeżeli lekarz nie znajdzie przyczyny uderzeń gorąca w chorobach ciała, to powinien poszukać ich w psychice pacjenta.

Drżenie rąk

Drżenie rąk zdarza się niemal każdemu, głównie wtedy, gdy ręce są zmęczone. Oprócz tego drżenie rąk jest jednym z najczęstszych oznak stresu. Pojawiają się wtedy, gdy w organizmie dochodzi do wyrzutu hormonów, głównie adrenaliny. W przypadku osób z bólami psychosomatycznymi to reakcja na odczuwanie bólu w różnych częściach ciała (w dodatku takiego, którego nie udaje się powiązać z żadną konkretną chorobą).

Kołatanie serca w nocy

Kołatanie serca może być tak mocne, że nie pozwala spokojnie zasnąć ani spać w nocy. Bardzo często dotyka to osób, które cierpią na dolegliwości psychosomatyczne, czyli źródła ich pochodzenia należy doszukiwać się w emocjach i kondycji psychicznej. Zaburzenia w tym obszarze mogą dawać właśnie takie objawy jak kołatanie serca w nocy. Jest to odpowiedź na nadmierny i długotrwały stres, konflikt psychiczny, traumatyczne zdarzenia z przeszłości. Zazwyczaj nie wiąże się z konkretną chorobą, lecz występują u osób, które mają tendencje lękowe.

Przyspieszone bicie serca

W sytuacjach stresowych serce bije szybciej i jest to zjawisko zupełnie normalne – o ile trwa krótko i przemija. Problem pojawia się wtedy, gdy serce pracuje szybko bez wyraźnej przyczyny, nie mając ku temu bardziej konkretnych powodów. Wtedy, o ile kardiolog wykluczy chorobę wieńcową lub inną, można podejrzewać i diagnozować choroby psychosomatyczne.

Kiedy można uznać, że powyższe dolegliwości faktycznie świadczą o chorobach psychosomatycznych? Wtedy, gdy są ciągłe i długotrwałe, nie mijają, lecz przybierają na sile. Czasem mogą faktycznie wiązać się z chorobą, jednak znacznie częściej nie mają one wyraźnej przyczyny cielesnej. Dopiero psycholog, po poznaniu objawów psychosomatycznych, wywiadzie z pacjentem, zapoznaniem się z historią jego choroby i chorób w rodzinie może postawić diagnozę i rozpocząć leczenie.

Zaburzenia psychosomatyczne – jak je wyleczyć?

Jeżeli objawy psychosomatyczne mają wyłącznie podłoże w psychice, to leczenie jest po stronie samego pacjenta i dobrego psychologa, który będzie mu w tym towarzyszył. Zdarza się powiązanie objawów z realną chorobą (albo silny stres wywołujący długofalowe objawy w końcu wywołuje też chorobę) i wtedy potrzebne jest połączenie dwóch metod leczenia:

• psychoterapii,
• farmakoterapii.

Jednocześnie trzeba wiedzieć, że w przypadku dolegliwości psychosomatycznych bardzo dużo pracy musi włożyć sam chory. Dlatego zaleca się, aby do poradzenia sobie z chorobą zastosował np. techniki relaksacji.

Zaburzenia psychosomatyczne – leczenie psychologiczne

Niektórzy chorzy nie chcą przyjąć do wiadomości, że ich dolegliwości to nie efekt faktycznej choroby, lecz „coś wyimaginowanego”. W ten sposób czują się niezrozumiani, nietraktowani poważnie, posądzeni o wymyślanie. To opóźnia czas reakcji, czyli podjęcie psychoterapii, która jest niezwykle skuteczną formą leczenia. Dlaczego?

• Sięga do przyczyn problemu – co wywołało bóle psychosomatyczne, kiedy się pojawiły, jaki miały przebieg, czy wiązały się z jakimś traumatycznym przeżyciem? Zazwyczaj toczy się w nurcie poznawczo-behawioralnym.
• Proponuje rozwiązania, które pomogą w zmierzeniu się z trudnymi wydarzeniami i doświadczeniami z przeszłości – często rozwiązanie tych problemów, stawienie im czoła, przepracowanie emocji.
• Sugeruje pacjentowi pracę własną – zazwyczaj zachęca do skorzystania z ćwiczeń oddechowych i technik relaksacyjnych. Chodzi o to, żeby pozbyć się napięcia mięśniowego, które wiąże się z występowaniem negatywnych stanów emocjonalnych. Pomaga to w radzeniu sobie z lękiem czy stanami depresyjnymi. Uczy kierowania myśli i koncentrowania uwagi na tym, co pozytywne i budujące, a nie wywołujące negatywne skojarzenia. Rozluźnienie mięśni to obniżenie poziomu stresu i lepsze poczucie samokontroli.

Zawsze też dobrze jest znaleźć inny obiekt zainteresowań aniżeli własne ciało i trawiące je dolegliwości. Oczywiście nie oznacza to, że można lekceważyć jakiekolwiek objawy – ból zawsze coś sygnalizuje, jednak nie zawsze jest to choroba ciała. Czasem choruje psychika, którą trzeba ratować tak samo, jak pozostałe części ciała. Im szybciej, tym większa szansa na to, że choroba psychosomatyczna stanie się tylko wspomnieniem. Co ważne – pacjent będzie wiedział już, w jaki sposób rozpoznać niepokojące symptomy w przyszłości i poradzić sobie z nimi, zanim przejmą kontrolę nad jego życiem.