Fibromialgia co to za choroba?

„Śpię dobrze, ale budzę się zmęczony”, „wszystko ciągle mnie boli”, „moje ręce i nogi odmawiają mi posłuszeństwa”, „bolą mnie plecy, szyja, ramiona, odczuwam ból nóg, chociaż nic nie robiłem”, „boli mnie cała twarz, a fizycznie nie ma ku temu powodów”. Oto niektóre z najczęstszych zwrotów wśród pacjentów z zespołem znanym jako „fibromialgia”. Jest to cicha choroba, której nie można wykryć w badaniach laboratoryjnych i często jest postrzegana jako zaburzenie psychiczne, nawet jeśli ciągły ból wywołuje u pacjenta depresję. Jakie objawy daje fibromialgia? Jak przebiega jej leczenie? Dowiedz się więcej.

Spis treści:

Fibromialgia co to?

Jak diagnozowana jest fibromialgia?

Fibromialgia objawy, które trzeba znać

Objawy fibromialgii – kwestionariusz

Co powoduje fibromialgię?

Przyczyny fibromialgii a sytuacje stresowe

Leczenie fibromialgii

Zalecenia dla osób z fibromialgią

Fibromialgia – co to?

Fibromialgia jest chorobą, która charakteryzuje się występowaniem przewlekłego, uogólnionego, ciągłego bólu mięśni i stawów w 18 określonych punktach ciała, w tym u nasady szyi, łokciach i przyśrodkowej części kolan.  Jeśli przez co najmniej trzy miesiące u pacjenta występuje uporczywy i rozproszony ból w 11 punktach na ciele, któremu towarzyszy trwałe zmęczenie, nadwrażliwość na dotyk, zmęczenie i zaburzenia snu, można mówić o fibromialgii.

Każdy pacjent ma inny wzorzec tej choroby i chociaż mówi się, że częściej występuje u kobiet, prawda jest taka, że dotyka każdego, bez względu na płeć, wiek czy status społeczno-ekonomiczny. Główny wpływ na nią mają takie czynniki, jak ciągłe narażenie na stresujące lub traumatyczne sytuacje, które wywołują przewlekłe bóle.

Istnieje wiele rodzajów fibromialgii, które są klasyfikowane według ich ciężkości lub intensywności. Choroba ma nasilenie od postaci łagodnych, praktycznie bezobjawowych, do postaci bardzo poważnych, które mogą spowodować niemożność codziennego funkcjonowania pacjenta. Niektórzy badacze dzielą to schorzenie na podgrupy:

• fibromialgia o skrajnej wrażliwości na ból;
• fibromialgia z towarzyszącym zespołem depresyjnym;
• dominujący zespół depresyjny z objawami fibromialgii;
• zespół fibromialgii z przewagą somatyzacji.

Przewlekły ból wiąże się ze zmianami emocjonalnymi, które mogą prowadzić do chorób, takich jak depresja. Mogą też być przyczyną zmian funkcjonalnych z konsekwencjami poznawczymi (głównie w zakresie pamięci, uwagi i zdolności planowania) i motorycznymi (utrata siły i zmęczenie). Wszystkie te skutki uboczne bólu z kolei sprzyjają jego utrzymywaniu się i zwiększonej intensywności.

Jak diagnozowana jest fibromialgia?

Wiek zachorowania na fibromialgię wynosi zwykle od 30 do 60 lat. Zdarzają się jednak przypadki u osób starszych, a także u dzieci i młodzieży. Rozpoznanie fibromialgii ma charakter kliniczny, to znaczy, że nie są wymagane badania, by wykazać, że jest ona obecna. Jeśli lekarz przeprowadzi dobry wywiad kliniczny, może postawić diagnozę fibromialgii na pierwszej wizycie i wykluczyć inne problemy.

W reumatologii powszechnie stosuje się kryteria diagnostyczne w celu określenia, czy pacjent cierpi na choroby reumatyczne. Jest to bardzo ważne, ponieważ pozwala wykluczyć lub potwierdzić inne przyczyny dolegliwości.

Kryteriami diagnostycznymi fibromialgii są:

1. ból w całym ciele trwający dłużej niż trzy miesiące oraz
2. obecność bólu w poszczególnych mięśniach (11 z 18 miejsc na ciele).

Należy zauważyć, że często, nawet jeśli pacjenci nie potwierdzą odczuwania bólu w 11 punktach, stawia się diagnozę fibromialgii i rozpoczyna leczenie. Czasami lekarz zleca też wykonanie badania krwi w celu wykluczenia innych problemów, które mogą imitować ten zespół. Diagnoza fibromialgii ma charakter kliniczny i nie ma na nią żadnych konkretnych badań.

Fibromialgia objawy, które trzeba znać

Fibromialgia to zespół, który charakteryzuje się zestawem powiązanych ze sobą objawów:

• rozległy i przewlekły ból całego ciała, który trwa co najmniej trzy miesiące, z naciskiem na mięśnie, kości i stawy;
• zmęczenie;
• zaburzenia snu;
• problemy z koncentracją;
• uczucie drętwienia rąk i/lub stóp (parestezje);
• zawroty głowy;
• migreny;
• problemy żołądkowe;
• ból szczęki;
• sztywność mięśni i stawów (zwłaszcza po przebudzeniu);
• zmiany nastroju;
• osłabienie i wyczerpanie;
• brak energii;
• ból nóg i ciągłe uczucie ich ciężkości (nawet podczas snu);
• niechęć do angażowania się w codzienne czynności;
• lęk i/lub depresja;
• zmiany w pożądaniu seksualnym (brak ochoty na seks).

Objawy fibromialgii – kwestionariusz

Jeśli masz wątpliwości, czy cierpisz na fibromialgię, zwróć uwagę na poniższy kwestionariusz i zapisz, jakie objawy towarzyszą Ci na co dzień od dłuższego czasu.

1. Częste bóle przez ponad 3 miesiące.

Jeśli przez ponad 3 miesiące często masz wrażenie, że zostałeś „rozjechany przez ciężarówkę”, bo tak bardzo bolą Cię mięśnie, uważaj! Czasami ból pojawia się w plecach, karku, kolanie, dłoniach. Wydaje Ci się, że przechodzi przez Twoje ciało. Towarzyszą mu nieprzyjemne odczucia mrowienia, kłucia i pulsowania.

2. Bezsenność lub trudności ze snem.

Ostatnio masz problemy z zasypianiem z powodu bólu lub dlatego, że nie możesz „wyłączyć” negatywnych myśli w swojej głowie. Jeśli możesz zasnąć, dość szybko budzisz się w nocy i kręcisz na łóżku, by znaleźć pozycję, w której ból jest mniej nieprzyjemny.

3. Sięgasz po leki na sen.

Twoje poranki są okropne, ponieważ zawsze jesteś w złym nastroju i czujesz się wyczerpany. Pomimo tabletki na sen, nie wyspałeś się i wyglądasz, jakbyś przez całą noc „dźwigał ciężary”.

4. Masz zaparcia.

Wypróżniasz się raz w tygodniu, może rzadziej i zawsze jest to bolesne. Musisz stosować środki przeczyszczające lub czopki.

5. Masz objawy depresji.

Pesymistycznie patrzysz na życie i trudno Ci dostrzegać dobre rzeczy. Masz ochotę porzucić wszystko, ponieważ uważasz, że Twoja sprawa nie ma rozwiązania. Cierpisz w ukryciu, nie chcesz wychodzić z domu i wolisz nie rozmawiać o swoich uczuciach z przyjaciółmi i rodziną.

6. Odczuwasz zmęczenie lub wyczerpanie.

Nie wykonujesz żadnej aktywności w ciągu dnia z powodu braku siły. Normalne czynności stają się dla Ciebie wyzwaniem i nawet przy zmywaniu naczyń czujesz słabość rąk i ból nóg.

7. Masz problemy z pamięcią i koncentracją.

Trudno Ci się skoncentrować i zwracać uwagę na to, co do Ciebie mówią inni. Nie możesz się skupić, gdy wykonujesz swoją pracę, często nie dotrzymujesz terminów, spóźniasz się na spotkanie lub po prostu o nim zapominasz. Ciągle czegoś szukasz: portfela, kluczyków do samochodu lub domu, bo nie pamiętasz, gdzie je odłożyłeś.

Im więcej tych objawów masz, tym bardziej prawdopodobne jest, że możesz cierpieć na fibromialgię.

Co powoduje fibromialgię?

Nadal nie ustalono jednej znanej przyczyny fibromialgii. Istnieją jednak pewne wskazówki, dlaczego niektórzy ludzie mają ten zespół. Otóż pacjenci z fibromialgią są bardziej wrażliwi na ból niż osoby bez fibromialgii. W rzeczywistości wygląda to tak, jakby mózgi osób z fibromialgią miały „termostat” lub nieregulowane „pokrętło”, które aktywuje cały układ nerwowy, by chory odczuwał większy ból. W ten sposób nerwy, rdzeń kręgowy i mózg powodują zwiększenie intensywności każdego bolesnego bodźca.

Ogólnie pod względem klinicznym uważa się, że fibromialgia jest zespołem spowodowanym zmianami obwodowymi i ośrodkowymi zachodzącymi w układzie nocyceptywnym. Ma on wpływ na autonomiczny układ nerwowy, układ neuroendokrynny oraz, dodatkowo, na aktywność innych motorycznych lub somatosensorycznych obszarów kory mózgu. System nocyceptywny jest wysoce wyspecjalizowaną kombinacją elementów układu nerwowego, której celem jest wykrycie wszelkich możliwych zagrożeń lub uszkodzeń występujących w ciele. Odbywa się to zarówno w jego normalnym funkcjonowaniu, jak i w jego relacji z otoczeniem. Dlatego odpowiada za wykrywanie i analizę wszystkich potencjalnie szkodliwych bodźców.

Układ ten składa się z receptorów znajdujących się we wszystkich tkankach ciała (skóra, mięśnie, wnętrzności itp.). Receptory te zwykle pozostają w stanie spoczynku i są pobudzane przez otrzymywanie bardzo intensywnych, a zatem potencjalnie szkodliwych bodźców. Niekoniecznie muszą istnieć rany lub urazy, aby mogły zostać aktywowane, tylko wtedy, gdy bodziec jest intensywny. Poziom pobudzenia, przy którym receptory ulegają wzbudzeniu, nazywany jest progiem bólu . Aktywacja tych receptorów powoduje proces pobudzenia komórek, który dociera do rdzenia kręgowego i generuje uwalnianie neuroprzekaźników. Te z kolei pobudzają sąsiednie komórki, co sprzyja i moduluje proces przekazywania informacji o bólu do mózgu. Gdy ból jest odczuwany, system nocyceptywny aktywuje neurony należące do systemu alarmowego, by dać szybką odpowiedź i uniknąć możliwego urazu.

Przyczyny fibromialgii a sytuacje stresowe

Fibromialgia może pojawić się po poważnych wydarzeniach w życiu człowieka, takich jak uraz fizyczny, psychiczny, a nawet poważna infekcja. Najczęściej zaczyna się od przewlekłego zlokalizowanego bólu, który postępuje i obejmuje całe ciało w sytuacji stresowej. Wiele objawów związanych z tą chorobą, takich jak zaburzenia snu i nastroju, o których sądzono, że powodują ból, jest w rzeczywistości spowodowanych przewlekłym bólem i aktywacją przewlekłego systemu stresu.

Istnieje również błędne koło między związkiem „fibromialgia a depresja”. Często ta pierwsza jest postrzegana jako zaburzenie psychiczne, co nie jest prawdą. Oczywiście częściej występuje u kobiet w młodym lub średnim wieku, które mają objawy lęku lub depresji, ale też spora część osób, które żyją z przewlekłym bólem ma zaburzenia nastroju. Osoby z fibromialgią są bardziej wrażliwe na bodźce, które nie są bolesne dla innych ludzi. Takie nieprzyjemne doznania mogą powodować problemy ze snem, bóle głowy, wrażliwość na temperaturę, problemy z pamięcią oraz drętwienie rąk i ból nóg.

To ogólne złe samopoczucie jest często odpowiedzialne za rozwój zaburzeń depresyjnych u osób z fibromialgią. Przewlekły ból prowadzi do depresji i, jak w błędnym kole, depresja prowadzi do bardziej przewlekłego bólu. Dlatego też, chociaż nie zagraża życiu, fibromialgia jest nieuleczalna i może poważnie wpłynąć na jakość życia pacjenta. Z drugiej strony możliwe jest poprawienie samopoczucia fizycznego i psychicznego chorego.

Leczenie fibromialgii

Właściwe postępowanie w przypadku fibromialgii wymaga najpierw dokładnego rozpoznania choroby, ponieważ objawy mogą być mylone z innymi patologiami. Na przykład zmiany w funkcjonowaniu tarczycy też powodują zmęczenie i dyskomfort odczuwany w mięśniach i stawach, czyli te same objawy, jakie daje fibromialgia. Podejście do leczenia tej choroby wymaga ujęcia multidyscyplinarnego, które wykorzystuje terapie farmakologiczne, niefarmakologiczne, psychoterapię i inne, jak np. akupunktura, medytacja, joga itp.

Ci, którzy cierpią na fibromialgię i depresję, powinni leczyć oba schorzenia. Dlatego lekarz może zalecić stosowanie leków przeciwdepresyjnych i terapii, strategii, które mogą zmniejszyć przewlekły ból. Ponieważ choroby idą w parze, idealną strategią jest leczenie skojarzone.

Farmakoterapia

Zwykle stosuje się leki używane w leczeniu bólu neuropatycznego, głównie środki przeciwpadaczkowe i przeciwdepresyjne. Tabletki przeciwbólowe są często stosowane w celu złagodzenia bólu.

Poradnictwo psychologiczne

U wielu pacjentów występują zaburzenia emocjonalne i niepokój, które wpływają na ich stan zdrowia i funkcjonowanie. Odpowiednia ocena i leczenie tych aspektów ma pozytywny wpływ na osoby dotknięte fibromialgią. Terapie poznawczo-behawioralne oraz techniki oparte na uważności, mogą być przydatne w tym zakresie. W niektórych przypadkach chorobie może towarzyszyć depresja, która również wymaga opracowania z pomocą psychologa strategii w zakresie pracy nad negatywnymi myślami i trudnymi emocjami. Wszystko po to, by pomóc zwiększyć tolerancję bólu i zmniejszyć reakcje niechęci do życia.

Fizjoterapia

Fizjoterapia u pacjentów z fibromialgią może poprawić siłę, elastyczność i wytrzymałość mięśni. Przyczynia się zarówno do poprawy tolerancji objawów choroby, jak i modyfikacji reakcji w ośrodkowym układzie nerwowym organizmu. Pozytywnie wpływa na mechanizmy, które działają na odczuwanie bólu oraz na jego tolerancję i zmęczenie. W wielu przypadkach pomaga hydroterapia.

Terapia zajęciowa

Bardzo ważna jest edukacja w zakresie wykonywania różnych codziennych czynności w przypadku życia z fibromialgią. Pomaga poprawić ich wydajność i zmniejszyć ból. W wielu przypadkach taka terapia pomaga ponownie wejść na rynek pracy i poprawić uczestnictwo w życiu społecznym.

Nieinwazyjne techniki rozluźniające mięśnie

Dla zwiększania efektów innych terapii warto stosować techniki, które rozluźniają i rozciągają napięte mięśnie. Dodatkowo relaksują i pozytywnie wpływają na samopoczucie psychiczne. Można tu wykorzystać jogę, medytację, tai chi, mindfulness, akupunkturę lub trening relaksacyjny Jacobsona.

Zalecenia dla osób z fibromialgią

Jednocześnie zalecana jest odpowiednia pielęgnacja osobista i dbałość o styl życia, które pomogą lepiej radzić sobie z objawami choroby.

• Unikaj palenia: tytoń może częściowo wpływać na ból i inne objawy (sztywność mięśni, niepełnosprawność fizyczna i depresja). Nie wiadomo, czy palenie tytoniu zwiększa ryzyko zachorowania na fibromialgię, ale może potęgować nasilenie objawów.
• Ogranicz alkohol i kofeinę: ich spożycie może zakłócać wchłanianie przyjmowanych leków.
• Zrzuć zbędne kilogramy: nadwaga to czynnik, który może nasilać objawy.
• Utrzymuj zdrową dietę: pomocna jest konsultacja u dietetyka.
• Staraj się unikać sytuacji, które zwiększają stres emocjonalny.
• Skorzystaj z pomocy psychologa, żeby ustalić, jakie zmiany dominują w Twoim życiu, które negatywnie wpływają na jakość snu, nastrój lub życie osobiste, rodzinne i zawodowe. Dowiesz się, co i jak można rozwiązać i poprawić.
• Nie zapominaj o ruchu. Każdy, kto odczuwa ostry ból, zmniejsza aktywność fizyczną. Jednak, kiedy ból powoduje znaczny deficyt aktywności fizycznej, tworzy się błędne koło, w którym brak aktywności powoduje również większy ból i większe zmęczenie. Dlatego ważny jest, chociaż podstawowy ruch. Chodzenie po płaskiej powierzchni lub pływanie w podgrzewanym basenie to na początek dwa dobre rozwiązania. Odpowiednio zaplanowane ćwiczenie, które nie wiąże się z nadmiernym wysiłkiem, może być bardzo ważnym sojusznikiem, a nie wrogiem łagodzenia objawów fibromialgii.
• Zadbaj o zdrowy sen: musisz ustalić odpowiednią rutynę spania i wstawania, zwiększyć aktywność w ciągu dnia i zadbać o odpowiednie wyciszenie wieczorem.

Chociaż każda z tych terapii z osobna oraz każde zalecenie mogą mieć pozytywny wpływ na objawy fibromialgii, to jednak podejście, które integruje różne terapie uzupełniające, jest optymalnym sposobem podejścia do lepszego leczenia tego bólu. Dlatego z objawami fibromialgii należy udać się nie tylko do lekarza pierwszego kontaktu, ale też do psychologa, dietetyka i fizjoterapeuty, którzy dobiorą odpowiednią terapię do opisywanych dolegliwości.

Jeśli należysz do najbliższego otoczenia osoby z fibromialgią, pamiętaj, że wsparcie społeczne i emocjonalne jest bardzo ważne dla poprawy jej stanu. Dowiedz się więcej o tej chorobie i jej leczeniu, a w razie potrzeby towarzysz choremu na wizytach terapeutycznych u psychologa lub innego specjalisty. Bliskie otoczenie odgrywa ważną rolę w radzeniu sobie z chorobą, a zrozumienie i wsparcie są bardzo przydatne w poprawie stanu psychicznego i emocjonalnego chorego.