ADHD objawy u dziecka – jak postępować?
Kategorie:Każdy zna zdania wypowiadane do dzieci typu „Siedź spokojnie!” lub „Posłuchaj mnie!”. Dzieci bywają nieuważne. Ale kiedy słyszysz od innych, że Twoje dziecko jest bardzo niegrzeczne, rozbrykane, niezdyscyplinowane, że to łobuz, rozrabiaka itd. możesz czuć złość, smutek, w zasadzie mieć obawy i mieszane uczucia. Niektóre dzieci są szczególnie niespokojne, bardziej nieuważne, nadpobudliwe lub impulsywne, niż ich rówieśnicy. Ale to nie oznacza, że są niewychowane. Czasami chorują na ADHD.
Spis treści:
Dlaczego moje dziecko jest nadpobudliwe?
ADHD – co to jest?
W powszechnie stosowanej Klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM mowa jest o „zespole nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi”, czyli ADHD, (Attention Deficit Hyperactivity Disorder). Tam też wyróżniono trzy podtypy nadpobudliwości psychoruchowej:
- podtyp z dominacją zaburzeń koncentracji uwagi (nieuważny, ADH);
- podtyp z przewagą nadaktywności — impulsywności (nadaktywny, ADS);
- podtyp mieszany, w którym występują objawy z dwóch pierwszych podtypów.
Nadpobudliwość psychoruchową w ADHD rozumie się jako znacznie wzmożoną pobudliwość układu nerwowego, przeważnie objawiającą się poprzez:
- nadruchliwość,
- podwyższony poziom pobudliwości emocjonalnej,
- specyficzne zaburzenia w sferze poznawczej.
Musisz pamiętać, że termin ADHD NIE JEST synonimem niespokojnego, niegrzecznego dziecka, żywego temperamentu, rozrabiaki, braku wychowania, złośliwości, braku dyscypliny, lenistwa czy celowego łamania norm.
Dziecko z ADHD – objawy
Nadpobudliwe dziecko często wyróżnia się na tle swoich rówieśników, ponieważ jego zachowanie i nieuwaga zawsze wykraczają daleko poza „normalność”. Może to prowadzić do trudności w różnych relacjach i codziennych sytuacjach na przykład w rodzinie lub szkole. Ponadto choroba może nadwyrężyć wszystkich zaangażowanych – osoby dotknięte chorobą, rodziców, wychowawców, nauczycieli lub kolegów – i przysłowiowo „działać im na nerwy”.
ADHD polega na ograniczonej zdolności hamowania zachowań i ma trzy podstawowe cechy, które mają swój początek przed ukończeniem 7 lat:
- Nieuwaga (nieuzasadniona rozwojowo nieumiejętność skupienia uwagi), która daje takie objawy jak:
- sprawianie wrażenia, że dziecko nie słucha;
- niekończenie zdań;
- szybkie przechodzenie od jednej aktywności do innej, zanim zakończy się pierwszą działalność (od jednej zabawki do drugiej, zabawa nieukierunkowana w żaden sposób);
- dziecko łatwo się dekoncentruje i nie zwraca uwagi na polecenia;
- bardzo długo zabiera się za odrabianie lekcji, nie pamięta, co było zadane w szkole
- wszystkie znajdujące się wokół niego przedmioty rozpraszają jego uwagę;
- ma kłopoty z zapamiętaniem przyswajanego materiału;
- patrzy w okno, zamiast się uczyć.
2. Impulsywność, czyli:
- działanie bez zastanowienia;
- dzieci machinalnie przerywają innym, bardzo dużo mówią,
- robienie dużo hałasu wokół siebie,
- dziecko z ADHD wyrzuca z siebie odpowiedzi na pytania i nie czeka na swoją kolej (podczas lekcji impulsywnie odpowiada na pytanie, zanim nauczyciel skończy je formułować);
- osłabiona zdolność hamowania nieodpowiednich reakcji;
- problemy z organizowaniem swojej pracy szkolnej, potrzeba większego nadzoru;
- dzieci z ADHD szybciej zadziałają, niż pomyślą;
- nieprzewidywanie konsekwencji swojego działania.
3. Nadruchliwość, która przejawia się tym, że:
- dziecko jest niespokojne, nie może sobie znaleźć miejsca ani spokojnie usiedzieć kilku minut;
- występuje nadmierna aktywność, dzieci ciągle są w ruchu, niezdolne do spokojnej zabawy;
- dzieci z ADHD nie potrafią przechodzić od swobodnej do ustrukturalizowanej aktywności (od aktywności w czasie przerwy do aktywności podczas lekcji, w klasie)
- dziecko z nadpobudliwością jest niewolnikiem „już” i „zaraz”.
ADHD zazwyczaj nie występuje samoistnie. Niemalże połowa dzieci z tym zespołem cierpi także na inne zaburzenie np. ma także trudności w uczeniu się. Oprócz tego często towarzyszy im epilepsja lub opóźnienie rozwoju mentalnego i mowy.
ADHD u dzieci – diagnoza
Postawienie diagnozy nie jest rzeczą prostą. Rozpoznanie ADHD u dziecka obejmuje kilka oddzielnych ocen:
- oceny zachowań dziecka przez rodziców i nauczycieli,
- wywiady z dzieckiem, rodzicami i nauczycielami,
- bezpośrednią obserwację zachowania i wykonania zadań.
Punktem podstawowym w diagnostyce ADHD jest konsultacja u psychologa dziecięcego. Niezwykle ważna jest rozmowa z rodzicami lub opiekunami dziecka, którzy na co dzień obserwują jego zachowania. Na przykład chodzi o to, jakie objawy ADHD występują i jak są silne. Omawiana jest także historia życia dziecka, problemy w szkole, relacje z rówieśnikami, rodziną oraz inne choroby. Następnie w celu ocenienia, czy dziecko spełnia kryteria diagnostyczne stosuje się ustrukturalizowane wywiady diagnostyczne i obserwację.
Diagnozę zespołu nadpobudliwości psychoruchowej stawia się tylko wtedy, gdy spełnione są kryteria naukowe. Obowiązują następujące zasady:
- Istnieje minimalna liczba oznak nieuwagi (6 objawów), nadmiernej aktywności (3 objawy) i impulsywności (1 objaw), które trwają przez co najmniej 6 miesięcy.
- Problemy zaczęły się przed 7 rokiem życia.
- Nadpobudliwe zachowania pojawiają się w kilku sytuacjach na przykład w domu, w szkole lub w środowisku rówieśniczym.
- Osoby dotknięte chorobą cierpią z powodu dolegliwości lub w wyniku tego są ograniczone w życiu codziennym.
- Nie ma innych chorób psychicznych, które wyjaśniają to zachowanie.
Poza tym w przypadku diagnostyki dzieci ważne jest ogólne badanie pediatryczne i badanie neurologiczne (w razie potrzeby badanie EEG).
Dlaczego moje dziecko jest nadpobudliwe?
Przyczyn ADHD jest wiele. Pytanie, dlaczego tak się dzieje, że w tej samej rodzinie jedno dziecko jest bardzo nadpobudliwe, a drugie spokojnie, często nurtuje rodziców dzieci z ADHD. Eksperci zakładają, że głównymi przyczynami są czynniki dziedziczne i wpływy środowiskowe.
Bezpośrednią przyczyną od strony fizjologicznej jest przewaga w układzie nerwowym procesów pobudzania nad procesami hamowania. Przyczynami nadpobudliwości z biologicznego punktu widzenia mogą być różne czynniki, które uszkadzają centralny układ nerwowy, głównie czynniki genetyczne. Stwierdzono (badania pod kierunkiem E.H. Cooka), że u dzieci z tym problemem częściej niż u innych występuje zmiana w genie DAT 1, który koduje transporter dopaminergiczny.
Do innych przyczyn ADHD zalicza się:
- zaburzenia powstałe w okresie ciąży,
- urazy okołoporodowe,
- poważne choroby lub urazy mechaniczne we wczesnym dzieciństwie,
- alergie pokarmowe,
- choroby wirusowe i bakteryjne,
- zatrucia metalami ciężkimi (ołowiem).
Podkreśla się również rolę czynników psychospołecznych m.in. życie dziecka w ciągłym stresie, brak stałych jasnych norm, wpływ nagłych sytuacji traumatycznych, przemoc w rodzinie.
Kim są dzieci z ADHD?
Występowanie ADHD u dzieci szacuje się na 5-20% (więcej, jeżeli dołączy się do tego zaburzenia koncentracji z minimalnie wyrażonym zaburzeniem impulsywności i nadpobudliwością). Nadpobudliwość częściej diagnozowana jest u chłopców niż u dziewczynek. U dziewczynek częściej diagnozuje się zaburzenia koncentracji, które nie muszą być oznaką ADHD. Chłopcy z nadpobudliwością wykazują więcej problemów z zachowaniem, są bardziej agresywni, ale za to mają mniejsze skłonności do społecznego wycofania, lęku i depresji. Ostatnio jednak coraz częściej diagnozuje się także ADHD u dziewczynek, których zachowania są nacechowane impulsywnością.
ADHD – jak postępować?
Wychowywanie dziecka z ADHD nie jest łatwe. Codzienne życie rodzinne często nacechowane jest konfliktami, a czasami otoczenie wywiera dodatkową presję. Czasami nauczyciele, przyjaciele, krewni lub inni rodzice uważają zachowanie dziecka za wadę wychowawczą. Dzieci z ADHD mają problemy w relacjach z rówieśnikami. Często są nielubiane, gdyż w opinii dzieci zdrowych są agresywne i nie potrafią się podporządkować normom społecznym. Jednak z biegiem czasu wielu rodziców opracowuje strategie, dzięki którym mogą lepiej radzić sobie w codziennym życiu.
Istnieją różne metody, które pomagają dobrze zorganizować dzień, uniknąć niespodzianek lub przynajmniej być do nich dobrze przygotowanym. Niektórzy rodzice obawiają się ustalenia jasnych zasad, ponieważ nie chcą być zbyt autorytatywni lub surowi. Ale tu chodzi jednak bardziej o stworzenie ramowych warunków, z którymi dziecko poradzi sobie lepiej niż bez nich.
W przypadku postępowania dziecka z ADHD ważne jest:
- Tworzenie jasnych instrukcji i zasad. Wielu rodziców uważa, że dobrze jest zaplanować i zorganizować dzień. Dzięki jasnym rutynom dzieci wiedzą, czego się spodziewać i mogą lepiej się do tego dostosować. Sensowne jest również dawanie dzieciom bardzo konkretnych instrukcji. Przykład: zamiast „Proszę, posprzątaj swój pokój”, lepiej powiedz: „Proszę, włóż zabawki do pudełka i pościel łóżko”.
- Wyznaczanie realistycznych celów. Dziecko z ADHD może mieć problemy w wielu dziedzinach życia. W rezultacie rodzice mogą chcieć robić wszystko na raz: poprawiać relacje z rodzeństwem, kolegami z klasy i nauczycielami, a także zadbać o postępy w nauce. Aby nie przytłaczać dziecka i nie powodować jego frustracji, bardzo ważne jest uzgodnienie możliwych do osiągnięcia celów. Należy do nich podchodzić małymi krokami, by były możliwe do zrealizowania dla dziecka.
- Zwracanie uwagi na rozpraszające bodźce. Jeśli odpowiednio wcześnie zauważysz, że dziecko jest przytłoczone w danej sytuacji, zalane bodźcami lub staje się niespokojne i zaraz straci nad sobą kontrolę, musisz działać szybko. Wystarczy np. wyjść z nim do innego pomieszczenia. Zwracanie uwagi na takie wskazówki w życiu codziennym pomaga również rozpoznać, które bodźce lub sytuacje mogą wywołać problematyczne zachowanie.
- Wypowiadanie pochwał. Przy wszystkich problemach dnia codziennego ważne jest, aby szczerze chwalić dzieci, gdy coś osiągnęły lub zrobiły dobrze. Dzieci z ADHD często otrzymują zbyt mało pozytywnych odpowiedzi oraz pochwał w domu i w szkole, co źle wpływa na ich samoocenę. Na przykład zachęć dziecko do pomocy przy sprzątaniu naczyń ze stołu, a potem pochwal je, mówiąc: „Dziękuję ci za pomoc. Bez ciebie nie poszłoby to tak sprawnie”.
W przypadku postępowania z dzieckiem z ADHD ważne jest jednak podjęcie odpowiedniego leczenia w postaci terapii psychologicznej. W zespole nadpobudliwości psychoruchowej opiera się ona głównie na metodach behawioralnych oraz poznawczych. Konsultacje z psychologiem pomagają zarówno rodzicom, jak i dzieciom w lepszym funkcjonowaniu w świecie wymagającej codzienności.